Kiemgetal, wat is het en waarom is het zo belangrijk?

Het kiemgetal is een maat voor het aantal bacteriën in melk en wordt uitgedrukt in kolonievormende eenheden per milliliter melk (KVE /ml) en is in de geitenhouderij een belangrijke kwaliteitsindicator in de uitbetaling van melk. Een hoog kiemgetal wijst op verhoogde aantallen van bacteriën in de melk. Dit kan duiden op hygiëneproblemen tijdens het melken of in de opslag van melk, maar kan ook wijzen op chronische uierinfecties.  Een hoog kiemgetal heeft directe heeft directe gevolgen voor de kwaliteit en verwerkbaarheid van de melk. Een laag kiemgetal begint bij een goed onderhouden melkinstallatie, de juiste hygiëne en aandacht voor uiergezondheid.

Waarom is een laag kiemgetal belangrijk?

Een verhoogd kiemgetal duidt op suboptimale omstandigheden binnen het melkproces, zoals onvoldoende hygiëne, een vervuilde omgeving of verminderde uiergezondheid bij de geiten. Een laag kiemgetal is essentieel voor het waarborgen van de melkkwaliteit. Een te hoog kiemgetal kan leiden tot een kortere houdbaarheid, negatieve smaakafwijkingen en complicaties bij de verwerking van melk tot eindproducten, zoals kaas. Het handhaven van een laag kiemgetal draagt bij aan voedselveiligheid, productkwaliteit en een efficiënte zuivelverwerking.

Wat houdt het kiemgetal precies in?

Het kiemgetal is een van de belangrijkste kwaliteitsindicatoren van geitenmelk. In Nederland ligt het gemiddelde kiemgetal op melkgeitenbedrijven tussen de 30.000 en 50.000 kve/ml, met een jaarlijkse piek in het voorjaar. De huidige wettelijke bovengrens is vastgesteld op 100.000 kve/ml. Een overschrijding kan leiden tot afkeuring van de melk en heeft grote financiële consequenties.

Hoe wordt het kiemgetal gemeten?

Er zijn twee gangbare methoden:

1. Kweek (plaatmethode)
   Hierbij wordt een verdund melkmonster op een voedingsbodem aangebracht. Na incubatie groeien de bacteriën uit tot zichtbare kolonies, die vervolgens na 72 uur worden geteld. Het aantal kolonievormende eenheden (KVE) per milliliter melk wordt berekend op basis van de verdunningsfactor en het gemiddelde aantal kolonies geteld op de plaat.
2. Telling (bv via de BactoScan FC+)
   Dit is een geautomatiseerde en snelle techniek. Een melkmonster wordt behandeld met een fluorescerende kleurstof die zich bindt aan bacteriën. Via flowcytometrie worden de gekleurde bacteriën geteld. De ruwe telling wordt omgerekend naar het klassieke kiemgetal met behulp van een referentiecurve die is afgeleid van de traditionele kweekmethode.

Welke factoren beïnvloeden het kiemgetal?

Bij individuele geiten stijgt het kiemgetal en het celgetal sterk rond de lammerperiode. Mogelijk spelen hier hormonale veranderingen aan het einde van de dracht een grote rol. Het kiemgetal in de tankmelk wordt beïnvloed door meerdere factoren:

1. Uierhygiëne
   Vuil of mest op de uier kan bacteriën in de melk brengen. Ook afgevallen melkklauwen kunnen, afhankelijk van het type installatie, mest aanzuigen.
2. Hygiëne van de melkinstallatie
   Melkleidingen, de melktank en melkstellen moeten na elke melkbeurt grondig worden gereinigd. Biofilmvorming in leidingen is een veelvoorkomende oorzaak van verhoogde kiemgetallen. Bij twijfel kan het spoelwater, wat na de reiniging door de leidingen loopt, worden bemonsterd en geanalyseerd.
3. Koeling van de melk
   Melk moet direct na het melken worden gekoeld tot onder de 4°C. Bij hogere temperaturen vermenigvuldigen bacteriën zich sneller.
4. Uiergezondheid
   Geiten met (subklinische) mastitis kunnen melk produceren met een verhoogd kiemgetal. Recente publicatie van Yvette de Geus laat zien dat slechts enkele geiten met een uierbesmetting door  Staphylococcus lugdinensis of Staphylococcus simulans extreem hoge aantallen bacteriën kunnen uitscheiden, zodanig veel dat zelfs het tankmelkkiemgetal flink omhoog schiet!

Aangezien de meeste kiemgetal verhogingen worden veroorzaakt door verontreiniging van de melkmachineapparatuur of melktank, dient daar als eerste naar te worden gekeken. Let dan met name op de hygiëne van de tepelvoeringen, de melktank en dode uiteindes van melkleidingen. Neem ook zeker de dagelijkse reiniging van de melkapparatuur streng onder de loep! Stel dan vooral vragen of er wordt voldaan aan de basisvoorwaarden voor goede reiniging! Bijvoorbeeld: bereikt het water een voldoende hoge temperatuur tijdens de hoofdreiniging (minstens 45°C)? Is er voldoende turbulentie en gebruikt u de voorgeschreven dosering van het reinigingsmiddel?

Geeft dit geen uitsluitsel dan is de kans groter dat de oorzaak bij de geiten ligt. Een ronde voorstralen kan dan helpen of onderzoek melkmonsters van specifieke potten. Op bedrijven waar stafylokokkenmastitis aanzienlijk bijdraagt aan de verhoging van het tankmelkkiemgetal, kunnen preventieve maatregelen ter verbetering van de uiergezondheid nodig zijn.

Voor vragen of hulp bij een stijgend kiemgetal, neem contact op met één van onze dierenartsen: Jessica Hartjes, 06-3800 8533 (Nederland), Niels Groot Nibbelink (Zuid Nederland) 06-8100 2036, Anne-Miek Timmermans (Midden Nederland) 06-1370 2817, Sabine Hoogeveen (Noord-West Nederland) 06-8279 0165 of Anne-Lynn Geertshuis (Noord-Oost Nederland) 06-2046 9304.